Alle ogen zijn op de diepe bodem gericht. In het Klimaatakkoord wordt voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving een dominante rol toebedeeld aan geothermie. Het staat hoog op de lijst van kansrijke innovatieve warmteconcepten. Vanwege de hoge temperatuur zou geothermie een cruciale rol kunnen spelen in het aardgasvrij maken van bestaande woningen. Het is dan ook goed dat er op dit moment volop onderzoek wordt gedaan. Want, met dit stevige vertrouwen in de techniek, zou bijna worden vergeten dat geothermie in Nederland nog in de kinderschoenen staat. Daarmee komen we bij de brandende vraag: is geothermie wel geschikt voor woningen in Nederland?

Wat is geothermie?

Om bovenstaande vraag goed te kunnen beantwoorden is het goed om te weten wat geothermie is.

Geothermie is een techniek waarmee aardwarmte wordt onttrokken uit grondwater. De diepte waarop de warmte wordt onttrokken is tussen de 500 en 4.000 meter, afhankelijk van de opbouw van de ondergrond. De temperatuur van de warmte varieert tussen de 40°C en 120°C. Het grondwater wordt in een put opgepompt en in een tweede put teruggepompt. De twee putten samen worden de ‘doublet’ van een geothermiecentrale genoemd.

Warmte uit geothermie heeft een aanzienlijk lagere CO₂-uitstoot dan warmte uit een cv-ketel. Geothermie levert geen ‘gratis’ warmte: er is veel elektriciteit nodig om de warmte van grote diepte op te pompen. CE Delft berekende dat de totale broeikasgasuitstoot van warmte uit geothermie ongeveer even hoog is als die van duurzame warmte uit biomassa (houtchips uit Nederland).[1]

Is geothermie nieuw?

Nee, aardwarmte wordt al duizenden jaren benut. De Romeinen gebruikten het al voor de verwarming van gebouwen. Met name in vulkanische gebieden, zoals Italië en IJsland, zijn talrijke toepassingen van geothermie, omdat de warmte daar vrij ondiep kan worden gewonnen.

In Nederland is dat anders. Hier is in 2007 gestart met geothermie. Op dit moment bestaan er 17 succesvolle projecten in Nederland. Het gaat daarbij om projecten die tuinbouwbedrijven van warmte voorzien. Één van deze 17 geothermieprojecten levert restwarmte uit de tuinbouw aan 470 appartementen in Pijnacker-Noord. In Nederland is geothermie dus betrekkelijk nieuw, zeker als het om het verwarmen van woningen gaat.

Is geothermie geschikt voor woningen in Nederland?

Geothermie kan warmte op hoge temperatuur (> 70°C) leveren. Deze temperatuur past goed bij bestaande gebouwen en woningen en minder bij nieuwbouwwoningen (vanwege de lage warmtevraag).

Geothermie zou een (bestaand) warmtenet kunnen voeden om bestaande woningen te verwarmen. De benodigde schaal om de warmte met een sluitende businesscase af te zetten, wordt geschat op circa 3.000 woningen. Een nadeel van een warmtenet is het warmteverlies tijdens het transport van de warmte, en de energie die nodig is om de warmte te transporteren. Daarom is een warmtenet vooral geschikt voor stedelijke gebieden met compacte gebouwen en een hoge bouwdichtheid (> 50 woningen per hectare).

Voor woonwijken met grondgebonden woningen (rijtjeshuizen, vrijstaande huizen) is een warmtenet (al dan niet met geothermie) minder geschikt, omdat de kosten hoog zijn als gevolg van de warmteverliezen en het transport van de warmte over grote afstanden.

Kan met geothermie ook elektriciteit opgewekt worden?

In Nederland gebeurt dit nog niet, maar het kan wel. Ultradiepe geothermie (UDG) wordt op 5 tot 7 kilometer diepte gewonnen en levert een temperatuur hoger dan 120°C op, waarmee een aanvullende installatie elektriciteit kan opwekken. Technologisch en financieel is het toepassen van ultradiepe geothermie uitdagend. De kosten worden geschat op grofweg € 50 - € 200 miljoen per doublet.

Omdat er nu in Nederland geen subsidie voor het opwekken van elektriciteit met geothermie is, wordt niet verwacht dat de komende jaren kostenconcurrerend elektriciteit kan worden opgewekt met UDG.

Wat gebeurt er nu in Nederland?

Om de geschiktheid van de ondergrond van Nederland voor de toepassing van geothermie beter in kaart te brengen, is dit jaar de Seismische Campagne Aardwarmte Nederland (SCAN) gestart.

Daarnaast bestaat sinds 2017 de ‘Green Deal Ultradiepe Geothermie’. Hiermee wordt op dit moment de mogelijkheid en potentie voor UDG als duurzame hoge temperatuur-warmtevoorziening onderzocht. Om meer ervaring op te doen met geothermie is in het Klimaatakkoord de ambitie opgenomen om de komende 10 jaar tenminste 35 nieuwe geothermieprojecten voor de glastuinbouw te realiseren.

Heeft u een project waarbij geothermie wordt overwogen? Neem dan contact op met Runa Lentz

[1] ‘Ketenemissies warmtelevering, directe en indirecte CO₂-emissies van warmtetechnieken’, CE Delft, 2016, p14