Hoe hitte in huis daadwerkelijk stressvol kan zijn heb ik ervaren toen ik verhuisde naar een Utrechtse flat, 3 hoog. Gedurende de hete zomers van afgelopen jaren bleken de grote raampartijen, de oost-westoriëntatie en het gebrek aan overstekken of buitenzonwering, te leiden tot temperaturen van 32 graden binnen. De opwarming begon vroeg en duurde tot laat in de avond, omdat de zon vanaf 21.00u ’s avonds pal naar binnen scheen. Deze warmte ’s nachts kwijtraken bleek een mission impossible: in de grote raampartijen waren per gevel slechts 2 kleine te openen ramen. Dat betekende: weinig slaap en eigenlijk niet normaal meer in de woning kunnen zijn. Dat moet en kan anders.

Hittestress in woningen ondergeschikt thema

In de grote uitdaging die er voor de gebouwde omgeving ligt, is hittestress in woningen op dit moment een ondergeschikt thema. Maar om te voorkomen dat de airco-installatie door steeds langer aanhoudende hittegolven straks in geen enkele woning is weg te denken, is een nationaal hitteprogramma naast het nationaal isolatieprogramma hard nodig.

Voor nieuwbouw zou ‘hittevrij’ bouwen een no-brainer moeten zijn: klimaatadaptief bouwen staat gelukkig steeds vaker op de agenda. Helaas zien we dat dit zich op gebouwniveau vooralsnog beperkt tot het creëren van waterberging; van oververhitting wordt verondersteld dat dit door de introductie van de TO-juli eis wordt voorkomen. Maar die oververhitting hoeft niet te worden berekend als een vorm van koeling is voorzien in de woning. En daarmee is TO-juli geen goed sturend instrument om oververhitting te voorkomen: de nadruk moet immers liggen op het voorkomen van de noodzaak om te koelen. Er wordt wel onderzoek verricht naar hoe dit beter kan: OKSA introduceerde bijvoorbeeld de Ladder van Koeling.

Stappenplan hittevrij wonen

Merosch pleit voor een ‘hitte-trias’ , in analogie met de trias energetica. Om oververhitting in nieuwbouwwoningen te voorkomen adviseren we onderstaand stappenplan:
1. Juiste gebouworiëntatie
2. Beperken ongewenste zoninstraling
3. Overschot aan warmte oplossen

Wij zien dat op dit moment de meeste aandacht wordt besteed aan stap 3: de eerder genoemde koeling, maar ook te openen ramen en gebalanceerde ventilatie. Stap 2 wordt hoogstens met zonwerende beglazing (die voor sommige oriëntaties ook een positief effect heeft op het terugdringen van de warmtevraag) ingevuld. Dit is zonde, want in stap 1 en 2 valt de grootste winst te behalen.

Daarom 3 oproepen aan gemeentes, ontwikkelaars en ontwerpteams:

1. In stedenbouwkundige plannen moet de ideale zon-oriëntatie voorop staan. Gebouwen met een noord-zuidoriëntatie maken namelijk beter gebruik van zowel passieve als actieve zonne-energie dan gebouwen met een oost-westoriëntatie. Bovendien is de noord-zuidoriëntatie voor grondgebonden woningen ook in de zomer het meest wenselijk. Door de hoge zonnestand is er dan, wanneer de zon het krachtigst is, de minste directe instraling. Voor hoogbouw geldt dit in principe ook, maar zijn de maatregelen uit stap 2 en/of 3 (beperken ongewenste instraling en overschot aan warmte kwijtraken) alsnog essentieel om oververhitting te voorkomen.

2. Daarnaast is de zon-oriëntatie van grote invloed op de mogelijkheid om met zonnepanelen energie op te wekken. Waarbij platte daken sterk de voorkeur hebben boven schuine daken vanwege de vrije indelingsruimte. Tenslotte speelt de inrichting van de buitenruimte een grote rol in het voorkomen van hittestress. In de inrichtingsplannen voor nieuwbouwwijken moet aandacht voor groen, lichte materialisatie en beschaduwing centraal staan.

3. Hete Nederlandse zomers zijn een feit. En dat we onvoldoende aandacht besteden aan hittevrije nieuwbouw ook. Het is goed dat de TO-juli-eis oververhitting van nieuwbouwwoningen op de agenda zet, maar de escape om te voldoen door koeling aan te bieden zit nu het gewenste resultaat in de weg. Gemeentes moeten bij tenders voor nieuwbouwwijken daarom sturen op het treffen van stedenbouwkundige en bouwkundige maatregelen (bovenstaande stap 1 en 2), zodat het ontstaan van een warmte-overschot in de woning zoveel mogelijk wordt voorkomen. Als daar bovenop duurzame koeling wordt aangeboden, is dat voor bewoners prettig en comfortabel, maar laat dit altijd de laatste stap zijn.

Dus gemeentes, ontwikkelaars en ontwerpteams: zet hittevrij wonen op de agenda, zodat nieuwbouwwoningen daadwerkelijk hittevrij zijn.

Merosch werkt ook mee aan een onderzoek naar betere eisen van voorkomen hittestress bij nieuwbouwwoningen.