De bouwtijd van de bekendste en grootste kathedralen in Europa duurde honderden jaren. Men startte met een bepaald idee en ontwerp. Het uiteindelijke resultaat wijkt, door beïnvloeding van tijd, techniek en maatschappij, in veel gevallen volledig af van de eerste plannen. Toch worden ze gezien als zeer geslaagde projecten. De warmtetransitie naar een aardgasloze en 100% duurzame energievoorziening is een enorm omvangrijke en complexe opgave die nog decennia zal duren. Het uiteindelijke resultaat zal afwijken van het beeld dat we nu van de toekomst hebben. Dat moet ons echter niet weerhouden om op weg te gaan en ervaring op te gaan doen. Transitievisies warmte, Regionale Energie Strategieën, Intentieovereenkomsten en akkoorden. Het is allemaal nodig, maar laten we niet voorbij gaan aan het belangrijkste: echt projecten uitvoeren en daarvan leren voor het volgende project.
Succesvolle transities
In de innovatietheorie is het idee dat een succesvolle transitie altijd begint met een relatief kleine groep mensen. Zij willen écht veranderen en dragen dit breed uit. Bij een positieve ervaring dienen deze mensen als voorbeeld voor de volgende groep mensen: een groep die eigenlijk wel wil, maar liever nog even de kat uit de boom kijkt. Als ook deze groep overtuigd is, volgt de meerderheid. Als laatste volgen de mensen die nu helemaal niet willen en vaak negatief staan tegenover de hele energietransitie.
2 belangrijke lessen warmtetransitie
Vanuit de innovatietheorie trek ik 2 belangrijke conclusies.
1. Richt je op de groep die écht wil
Ten eerste is het zaak om ons te richten op die eerste groep: de wijken en buurten waarin de echte motivatie aanwezig is om daadwerkelijk van het aardgas af te gaan. Dit geldt voor buurten met veel corporatiebezit waar vanwege hoge energielasten en/of koppelkansen met andere transformaties de warmtetransitie de voordelen biedt. Maar ook voor buurten waar een bewonerscollectief bezig is om de eerste stappen al te zetten. Een bredere blik waarin de andere nog niet gemotiveerde groepen worden meegenomen, heeft voor nu geen zin. Dit zal slechts negatieve energie opleveren.
2. Aardgasvrije alternatief moet positief ervaren worden
Ten tweede is het cruciaal dat het aardgasvrije alternatief bij deze groep als positief ervaren wordt. Dit vraagt om een gedegen afweging tussen alternatieven met bijbehorende financieringsvormen en een passend participatietraject. Daarbij wil ik niet zeggen dat er geen fouten gemaakt mogen worden. Zonder fouten geen succes. Het is echter zaak om het kaf van het koren te scheiden. Mensen mee te nemen en open te zijn over de onzekerheden die nu eenmaal samengaan met een transitie.
Geen uitgebreide analyses, onderzoeksrapporten en intensieve participatietrajecten
Ik pleit om deze redenen dan ook niet voor Transitievisies Warmte die gebaseerd zijn op uitgebreide analyses, omvangrijke onderzoeksrapporten en intensieve participatietrajecten. Met een combinatie van inhoudelijke expertise, gezond verstand en de juiste mensen aan tafel moet het mogelijk zijn om snel de buurten te identificeren die echt willen. Op deze wijze kan pragmatisch invulling gegeven worden aan de warmtetransitie binnen een gemeente. Concentreer vervolgens op deze buurten en zorg dat hier projecten daadwerkelijk van de grond komen.
Er is grote behoefte aan goede voorbeelden. We kunnen eindeloos blijven praten en nadenken over hoe de warmtetransitie vorm moet krijgen, maar, in analogie met kathedralen, de mooiste en grootste projecten ontstaan door gewoon te beginnen en altijd open te blijven staan voor nieuwe ideeën en ontwikkelingen.